De Russische haven Moermansk is de grootste stad in het Arctische gebied; het is geen oude haven; hij is gesticht in de Eerste Wereldoorlog, ruim honderd jaar geleden.
Rusland heeft een enorm lange kustlijn, van ruim 37.000 kilometer, en heeft zich gedurende zijn hele geschiedenis naar alle windstreken uitgebreid in de richting van zeeën en oceanen om via havens producten te kunnen verhandelen. Rusland heeft havens aan de Zwarte Zee en de Kaspische Zee, aan de Stille Oceaan, aan de Baltische Zee, en via zijn bondgenoot Syrië probeert het toegang te krijgen tot de Middellandse Zee. Steeds belangrijker voor Rusland wordt het Arctische gebied in Noord-Rusland, Siberië en de Noordpool. Dat bevat heel veel olie en gas, kolen en ijzer, koper, nikkel en andere mineralen. Zowel Rusland, Denemarken, Canada als de Verenigde Staten maken aanspraken op het Noordpoolgebied. Rusland doet er alles aan om deze gebieden te exploreren; op grote schaal worden boorinstallaties, pijpleidingen, fabrieken, infrastructuur en havens aangelegd, zoals bij Varandey, Vitino, Sabetta, Dikson en Iqaluit en het al wat langer bestaande Dudinka. De zeehaven van Archangelsk werd al in de Middeleeuwen door Vikingen gebruikt, maar is niet ijsvrij, zoals Moermansk. De Arctische havens groeien snel. Steeds meer schepen varen over de Noordelijkse IJszee ten noorden van Siberië, die door de klimaatverandering grotendeels isvrij is. Deze route bekort sterk de reis naar China.
Moermansk heeft een belangrijke rol in deze Arctische ontwikkeling. De haven profiteert van de warme Golfstroom van de Noord-Atlantische Oceaan. De stad ligt aan een fjord, de Kola-baai, van de Barentszee, op het schiereiland Kola, boven de Poolcirkel, op ruim honderd kilometer van de grens met Noorwegen en 180 kilometer van de grens met Finland. De naam komt waarschijnlijk van het woord oerman, de Russische benaming voor Noormannen: de Vikingen zaten hier al in de Middeleeuwen.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog, waarin Rusland, Engeland, Frankrijk en andere geallieerden streden tegen Duitsland, was de Russische haven Sint Petersburg aan de Botnische Zee door een Duitse blokkade voor Rusland onbruikbaar geworden. Daarom legden de Russen in 1916 een haven aan in het noorden, Moermansk, met een spoorlijn naar Sint Petersburg. De geallieerden brachten militair materieel naar Moermansk om Rusland bij te staan. Maar in 1917 grepen de communisten onder leiding van Vladimir Lenin de macht in Rusland. De geallieerden zagen nu in plaats van Duitsland de Russische communisten als hun grote tegenstanders, helemaal toen in 1918 met het Verdrag van Versailles de vrede met Duitsland was getekend. De geallieerden: Britse, Amerikaanse, Franse en Italiaanse troepen bezetten Moermansk en omgeving, en gebieden in Siberië. Maar zij moesten het afleggen tegen het Rode Leger, dat was gevormd uit oude legeronderdelen en massaal geworven communistische arbeiders-soldaten. De geallieerden trokken zich eind 1919 gedesillusioneerd terug. De Russische communisten zegevierden.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog kreeg de stad opnieuw hulp van de geallieerden; in konvooien werden militaire spullen en andere goederen naar Moermansk gebracht. Vanuit Finland vielen de Duitsers Moermansk aan; de stad werd verwoest maar de Duitsers kregen de stad en de vitale spoorlijn door hevige tegenstand niet in handen. Moermansk kreeg daardoor de status van Heldenstad.
Na de oorlog werden in Moermansk Russische marineschepen, onderzeeërs en nucleaire ijsbrekers gestationneerd. De commerciële haven exporteert vooral kolen, olie, gas, ijzer, nikkel, apatiet, en constructiemateriaal.
De stad heeft rond de 300.000 inwoners. Er zijn diverse musea en hotels.
De winters zijn lang en donker; wel kun je soms het groene Noorderlicht zien. Tussen begin december en half januari is er zelfs helemaal geen zon. In de zomer is er een korte periode dat het dag en nacht licht is.
